विलासराव देशमुख : राजकीय नेतृत्व :
लातूरमधील मराठवाडा भागातील विलासराव देशमुख हे एक मातब्बर राजकीय नेतृत्व होते. त्यांनी दोनदा युतीचे सरकार – डेमोक्रॅटिक फ्रंटचे सरकार सांभाळले. दोन्ही प्रसंगी ते मात्र पाच वर्षांची मुदत पूर्ण करण्यात अयशस्वी झाले. मुख्यमंत्रिपदाचा देशमुख यांच्या कार्यकाळातील सर्वात महत्त्वाचा काळ म्हणजे 26/11 मधील मुंबई दहशतवादी हल्ला होता जेव्हा त्यांच्यावर या प्रकरणात,मुख्यमंत्री परीस्थिती हातळण्यात ‘अयोग्य’ आहेत अशी टीका केली जात होती.
विलासराव देशमुख यांची राजकीय सुरूवात :
देशमुख यांचा जन्म 26 मे 1945 रोजी महाराष्ट्रातील लातूरमधील बाभळगाव या गावी झाला. देशमुख यांनी पुण्यातील एम.ए.एस. आबासाहेब गरवारे महाविद्यालयातून विज्ञान शाखेत पदवी संपादन केली आणि नंतर आय.एल.एस. मध्ये कायद्याचे शिक्षण घेतले.
आपल्या राजकीय प्रवासाची सुरुवात त्यांनी आपल्या गावाचे सरपंच म्हणून केली आणि नंतर ते कॉंग्रेसच्या युवा संघटनेचे सदस्य झाले. देशमुख लातूर येथून 1980.मध्ये प्रथमच महाराष्ट्र विधानसभेवर निवडून आले व त्याच मतदारसंघातून 1985 आणि 1990 मध्ये पुन्हा निवडून आले. ते लवकरच मराठवाडा भागातील कॉंग्रेसचे लोकप्रिय नेते झाले.1995 मध्ये जेव्हा विधानसभा निवडणुकीत त्यांचा पराभव झाला तेव्हा देशमुख यांना पक्षाने विधान परिषदेसाठी उमेदवारी नाकारण्यात आली. देशमुख यांनी त्यांच्या पक्षाची नामुष्की ओढवली म्हणूनच त्यांना सहा वर्षांच्या कालावधीसाठी कॉंग्रेसमधून हद्दपार केले गेले. तथापि, एका वर्षातच ते पुन्हा कॉंग्रेसमध्ये दाखल झाले.
मुख्यमंत्री म्हणून त्यांचा कार्यकाळ :
१९९९ मध्ये देशमुख लातूरमधून पुन्हा आमदार म्हणून निवडून आले आणि कॉंग्रेसने त्यांना मुख्यमंत्री म्हणून निवडले. देशमुख हे लोकशाही आघाडी सरकारचे अध्यक्ष होते आणि शरद पवार यांच्या राष्ट्रवादी कॉंग्रेस पक्षाचे आणि कॉंग्रेस आघाडीचे सहकारी होते.
2003 मध्ये अचानक देशमुख यांना त्यांच्या पदाचा राजीनामा देण्यास सांगण्यात आले. हाच काळ होता जेव्हा प्रदेश कॉंग्रेसला वाढत्या गटबाजीचा सामना करावा लागला होता. रेडिफच्या वृत्तानुसार, देशमुख यांनी कॉंग्रेसच्या माजी अध्यक्षा सोनिया गांधी यांना एकदा नव्हे तर अनेक प्रसंगी नाकारले होते.
देशमुख यांना अचानक राजीनामा देण्यास का सांगितले गेले यावर कॉंग्रेसच्या कोणत्याही नेत्याने काहीही सांगितले नाही, परंतु पक्षाचे दिग्गज नेते आणि माजी राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी म्हणाले, “बदल आवश्यक होता.”
देशमुख यांनी कठोर निषेध केला असता, त्यांना विनाकारण राजीनामा देण्यास सांगितले. त्यांना राज्य विधानसभेत बहुसंख्य आमदारांचा पाठिंबा कायम असल्याचा दावा त्यांनी केला. पण शेवटी कॉंग्रेस हाय-कमांडने त्याऐवजी सुशीलकुमार शिंदे यांची निवड केली म्हणून देशमुखांचा प्रतिकार त्यांच्यासाठी फारसा परिणाम करू शकला नाही. तथापि, देशमुख बरेच दिवस मुख्यमंत्रिपदाच्या बाहेर राहिले नाहीत. 2004 च्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीत पुन्हा एकदा लोकशाही आघाडी सत्तेवर आली आणि देशमुख यांना मुख्यमंत्री म्हणून निवडले गेले.
विलासराव देशमुख यांचे यश :
देशमुख यांनी युवा कॉंग्रेसच्या पाच-कलमी कार्यक्रमाच्या अंमलबजावणीसाठी काम केले. जिल्हा पंचायत सशक्तीकरण व पंचायती राज व्यवस्था बळकट करण्याचे श्रेय त्यांना जाते. महिला आणि तरुणांच्या सबलीकरणा साठी त्यांनी स्वतंत्र धोरण राबविले. महाराष्ट्रात संत घाडगे बाबा ग्राम स्वच्छता अभियान त्यांनी सुरू केले. शेतकरी व्याज अनुदान योजना राबविण्याचे श्रेय त्यांना जाते. त्यांनी महाराष्ट्रात तंटा मुक्ती अभियान सुरू केले. ते 1972 पासून भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेसचे सदस्य आणि 2008 पासून कॉंग्रेस कार्यकारी समितीचे सदस्य होते. 2011 मध्ये मुंबई क्रिकेट असोसिएशनच्या अध्यक्षपदाच्या द्वैवार्षिक निवडणुकीत देशमुख 45 मतांच्या फरकाने विजयी झाले.
देशमुख हे राज्याच्या राजकारणातील सर्वात वादग्रस्त व्यक्तींपैकी एक होते. आदर्श हाउसिंग सोसायटी घोटाळ्यात त्यांचे नाव पुढे आले ज्यामध्ये त्यांनी समाजाला अतिरिक्त एफएसआय रस्त्यांची रुंदी कमी करण्याच्या अनेक अनियमिततेस कथित मान्यता दिली. चित्रपटाचे निर्माते सुभाष घई यांच्याशी जवळीकीने त्यांना अडचणीत आणले. देशमुख यांनी घई यांच्या फिल्म व्हिस्लिंग वुड्स इंटरनॅशनल या संस्थेला 30 कोटी रुपयांची जमीन दिली होती, तर प्रत्यक्ष बाजारभाव 300 कोटी रुपये होता. कॉंग्रेसचे आमदार दिलीप सानंदा यांना पोलिस कारवाईपासून बचाव करण्यासाठी सर्वोच्च न्यायालयाने देशमुख यांना दहा लाख रुपयांचा दंड ठोठावला.
ताज आणि विलासराव देशमुख :
त्यांच्या दुसऱ्या कार्यकाळातही 2008 मुंबई दहशतवादी हल्ल्यामुळे देशमुख आपला कार्यकाळ पूर्ण करू शकले नाहीत. आपला मुलगा रितेश, हिंदी चित्रपट अभिनेता आणि चित्रपट निर्माते राम गोपाल वर्मा यांच्यासमवेत २६ /११ च्या कत्तलीनंतर ताज हॉटेलमध्ये त्यांची भेट झाल्याने देशभरात संताप व्यक्त झाला. अगदी भीषण दहशतवादी हल्ल्यानंतर त्यांनी ज्या प्रकारे परिस्थिती हाताळली, अशा कॉंग्रेसच्या मित्रपक्ष – राष्ट्रीय जनता दल, लोक जनशक्ती पार्टी आणि समाजवादी पार्टी यांनी देशमुख यांचा निषेध केला. नैतिक जबाबदारीचे कारण सांगून अखेर देशमुख यांनी ५ डिसेंबर २००८ रोजी राजीनामा दिला. मात्र, राजकीय चर्चेतून कोमेजण्याऐवजी संसदेत प्रवेश करण्यासाठी देशमुख यांनी राज्यसभेचा पिछाडी म्हणून वापर केला.
विलासराव देशमुख यांचे निधन :
2011 च्या केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या फेरबदलात ते अवजड उद्योग व सार्वजनिक उद्योगमंत्री झाले. तथापि, त्यांची राजकीय कारकीर्द फार काळ टिकली नाही. 2011 मध्ये त्याला सिरोसिस या यकृत रोगाचे निदान झाले आणि ऑगस्ट 2012 मध्येही यकृत आणि मूत्रपिंड निकामी झाल्याचे निदान झाले. यकृत प्रत्यारोपणाचे प्रयत्न अयशस्वी ठरले आणि देशमुख यांचे वयाच्या 67 व्या वर्षी 14 ऑगस्ट 2012 रोजी निधन झाले.
आपण हे पण वाचू शकता …