नमस्कार मित्रानो, आज आपण “Sindhutai sapkal information in Marathi” या लेखातून भारतीय समाज सुधारक सिंधुताई सपकाळ याची माहिती समजून घेण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. सोबत सिंधुताईत सपकाळ यांचे बालपण, शिक्षण, समाज सुधारणा कार्य आणि त्यांना मिळालेले पुरस्कार कोण कोणते आहे ते पण बघणार आहोत.
Table
सिंधुताई सपकाळ यांची माहिती – Sindhutai sapkal information in marathi:
| जन्म: | १४ नोव्हेंबर १९४८ |
| ठिकाण: | वर्धा, महाराष्ट्र |
| राष्ट्रीयत्व: | भारतीय |
| निवास: | सन्मती बाल निकेतन संस्था, मांजरी |
| धर्म: | हिंदू |
| कार्य: | अनाथ मुलांचे संगोपन |
सिंधुताई सपकाळ यांची माहिती – Sindhutai sapkal information in Marathi
सिंधुताई सपकाळ सामाजिक कार्यकर्त्या म्हणून ओळखल्या जातात. ज्या विशेषत: अनाथ मुलांचे संगोपन करण्यासाठी केलेल्या त्यांच्या कार्यासाठी ओळखल्या जातात.
सिंधुताई सपकाळ यांचा जन्म आणि शिक्षण:
सिंधुताई सपकाळ यांचा जन्म १४ नोव्हेंबर १९४८ रोजी महाराष्ट्रातील वर्धा जिल्ह्यातील पिंप्री मेघे या गावी अभिमानजी साठे या व्यवसायाने गुराखी असलेल्या घरी झाला. एक अवांछित मूल असल्याने तिला ‘चिंधी’ (फाटलेल्या कापडाचा तुकडा) असे टोपणनाव देण्यात आले. आईच्या इच्छेविरुद्ध तिचे वडील सिंधुताईंना शिक्षण देण्यास उत्सुक होते. अभिमानजी तिला गुरे चरण्याच्या बहाण्याने शाळेत पाठवायचे. तिथे ती ‘भरडीच्या झाडाची पाने’ पाटी म्हणून वापरायची कारण तिला आर्थिक कारणांमुळे खरी पाटी परवडत नव्हती. अत्यंत गरिबी, जबाबदाऱ्या आणि लवकर लग्न यामुळे तिला चौथी इयत्ता उत्तीर्ण झाल्यानंतर औपचारिक शिक्षण सोडावे लागले.
सिंधुताई सपकाळ यांचे जीवन:
वयाच्या १२ व्या वर्षी वर्धा जिल्ह्यातील नवरगाव गावातील श्रीहरी सपकाळ उर्फ हरबाजी यांच्याशी त्यांचे लग्न झाले. ज्यांचे वय सिंधुताई सपकाळ यांच्या पेक्षा दुप्पट होते. २० वर्षांची होईपर्यंत सिंधुताई सपकाळ यांना ३ मुल झाली होती.
सिंधुताई सपकाळ यांचे कार्य:
भारतात इंधन म्हणून वापरण्यात येणारे वाळलेले शेण गोळा करून ते गावकऱ्यांना काहीही न देता, वनविभागाच्या संगनमताने विकणे या विरोधात त्यांनी पहिले यशस्वी आंदोलन केले. तिच्या आंदोलनाने जिल्हाधिकार्‍यांना तिच्या गावात यावे लागले आणि ती बरोबर आहे हे लक्षात येताच त्यांनी एक आदेश काढला जो बाकीच्या लोकांना आवडला नाही.
एका गरीब महिलेच्या हातून झालेल्या अपमानाने लोकांनी तिच्या पतीला गर्भधारणेच्या ९ महिन्यांच्या असताना तिला सोडून देण्यास पटवून दिले. तिच्या पतीने तिला बेदम मारहाण केली आणि सिंधुताई सपकाळ यांना गोठ्यात फेकून दिले. यातना आणि छळ सोसलेल्या सिंधुताईंचे जग उद्ध्वस्त झाले होते. मारहाणीने तिला खूप वेदना होत होत्या. अश्या अवस्थेत सिंधुताई सपकाळ यांनी एका मुलीला जन्म दिला.
सिंधुताई सपकाळ यांची माहिती – Sindhutai sapkal information in Marathi
तिथे पडलेल्या दगडाने सिंधुताईंनी तिची नाळ कापली आणि मग ती निघून गेली. तिचा नवरा आणि इतर कुटुंबीय तिला तिच्या नशिबी सोडून गेले. ती शुद्धीवर आल्यानंतर ती तिच्या माहेरच्या गावी गेली पण सर्वांनी तिला घरात घेण्याचे टाळले. तिच्या आईनेही तिला दरवाजे बंद केले. सिंधुताई या जगात एकट्याच पडल्या होत्या. त्यांना आता फक्त चिंता वाटत होती ती आपल्या लहान मुलीला सांभाळण्याची. तिला आणि बाळाला भूक लागली होती. भुकेची वेदना असह्य होत होती. तिला उपासमारीच्या वेदना आणि लोकांच्या दुष्ट मार्गांपासून स्वतःला वाचवायचे होते. तिने स्मशानात आसरा घेतला. तिला एक मृतदेह जळताना दिसला. अंत्यसंस्कार होऊन मृतांचे नातेवाईक निघून गेले होते. त्यांनी मृत आत्म्यासाठी अंतिम विधी म्हणून काही पीठ सोडले होते. सिंधुताईंनी ते पीठ घेतले, मळून घेतले आणि भाकरी तयार केली, आणि ज्या आगीवर मृतदेह जळत होता त्याच आगीवर त्यांनी भाकरी भाजली.
सिंधुताईं यांना गायनाची नैसर्गिक देणगी लाभली आहे. त्या गाणे गायच्या आणि मुलांसाठी अन्न मागायच्या. त्यातून त्या स्वतःचे आणि बाळाचे पोट भरायच्या. त्या मंदिरांना मध्ये जात, रेल्वे मध्ये जात आणि गाणे म्हणून भीक मागत. त्या अनेकदा इतर भिकाऱ्यांसोबत सामील होत असे. त्या एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी भीक मागत यात बरेच वर्षे निघून गेली. आयुष्य चालु होते आणि त्या फक्त अनाथ मुलांची काळजी घेण्यासाठी जगत होत्या. सिंधुताईने आपल्या लहान मुलीचे नाव श्रीमंत दगडूसेठ हलवाई ट्रस्टकडे सोपवले, जेणेकरून तिची योग्य काळजी घेतली जाईल.
सिंधुताई अनाथ, निराधार आणि इतर गरीबांसाठी मनापासून काम करत असत. त्यांनी अनाथांवर आपले मातृप्रेम आणि वात्सल्य पूर्णपणे ओतले होते. त्यांनी जमेल त्या मार्गाने त्यांना अन्न आणि निवारा दिला.
सिंधुताईचे नंतरचे कार्य:
तिने आपले संपूर्ण आयुष्य अनाथांसाठी वाहून घेतले आहे. परिणामी तिला प्रेमाने ‘माई’ (आई) म्हटले जाते. तिने १००० हून अधिक अनाथ मुलांचे पालनपोषण केले आहे. आजमितीस तिचे २०७ जावई, ३६ सूना असा भव्य परिवार आहे.
ती अजूनही तिच्या मुलांसाठी झगडत असते. तिने दत्तक घेतलेली अनेक मुले सुशिक्षित वकील, व्याख्याता आहेत आणि काही तिच्या जैविक मुलीसह स्वतःचे स्वतंत्र अनाथालय चालवत आहेत. तिचा एक मुलगा सिंधुताईच्या आयुष्यावर पीएच.डी. करत आहे. तिच्या समर्पण आणि त्यागामुळे आज या मुलांची पुणे येथे स्वतःची मांजरी येथे इमारत, जि. संगणक कक्ष, सांस्कृतिक उपक्रमांसाठी मोठा हॉल, सोलर सिस्टीम, वॉटर फिल्टर, लायब्ररी, अभ्यासिका, आणि सर्व आवश्यक सुविधा आहे. माई आपल्या मुलांना अन्न, वस्त्र, निवारा, शिक्षण आणि पुनर्वसन याबरोबरच चांगले राहणीमान देण्याचा नेहमीच प्रयत्न करत असते.
वयाच्या ७० व्या वर्षी सिंधुताईचा नवरा माफी मागून तिच्याकडे परत आला. आता ती फक्त आई आहे, असे सांगून तिने त्यांना आपले मूल म्हणून स्वीकारले. जर तुम्ही तिच्या आश्रमाला भेट दिली तर ती अभिमानाने आणि अतिशय प्रेमाने तिचा सर्वात मोठा मुलगा म्हणून त्यांची ओळख करून देते. व्यक्तिश, ती ऊर्जा आणि प्रेरणेचा अथांग स्त्रोत म्हणून समोर येते. ज्यामध्ये कोणत्याही नकारात्मक भावना किंवा वाईट इच्छा नसते.
२०१० मध्ये प्रदर्शित झालेला ‘मी सिंधुताई सपकाळ’ हा मराठी चित्रपट सिंधुताई सपकाळ यांच्या सत्यकथेवर आधारित बायोपिक आहे. ५४ व्या लंडन येथील फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये वर्ल्ड प्रीमियरसाठी या चित्रपटाची निवड करण्यात आली होती. या चित्रपटाला बरेच पुरस्कार मिळाले आहे.
सिंधुताई सपकाळ यांची माहिती – Sindhutai sapkal information in Marathi
सिंधुताई सपकाळ यांना मिळालेले पुरस्कार:
सिंधुताईचे समर्पण आणि कार्यासाठी तिला पद्मश्री पुरस्कारा सोबत ७५० हून अधिक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे. पुरस्काराची रक्कम तिने आपल्या अनाथ मुलांसाठी घर बनवण्यासाठी जमीन खरेदी करण्यासाठी वापरली.
पद्मश्री सिंधुताई सपकाळ या प्रेम, करुणा आणि आशेचा किरण आहे. या महिलेने सुमारे १५०० पेक्षा जास्त अनाथ मुलांचे पालनपोषण केले आहे. लोकांसाठी आणि त्यांच्या उपजीविकेसाठी काम करण्याचे तिचे अथक ध्येय हे एक योग्य स्मरणपत्र आहे. आज आपण सर्व सिंधुताई सपकाळ ‘माई’ आणि तिच्या अद्भूत जीवन प्रवासाचा सन्मान करतो.
भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा सर्वाधिक लोकसंख्या असलेला देश आहे आणि या लोकसंख्येचा एक महत्त्वाचा भाग लहान मुल आहे. परंतु या मुलांचा एक भाग सहसा अनाथ असतो. त्यांना गरिबीत जीवन जगण्यास भाग पाडले जाते. समाजाकडून सतत अपमान सहन करावा लागतो, हे वास्तव अतिशय भयंकर आहे.
सिंधुताई सपकाळ यांच्या विषयी कायम विचारले जाणारे प्रश्न:
१) सिंधुताई सपकाळ यांच्या कन्या कोण आहेत?
सिंधुताई सपकाळ यांचा विवाह श्रीहरी सपकाळ यांच्याशी दहा वर्षांच्या असताना झाला. या जोडप्याला ममता सपकाळ नावाची मुलगी आहे. सोबत त्यांनी दीपक गायकवाड नावाचा मुलगाही दत्तक घेतला आहे.
२) सिंधुताई सपकाळ यांचे पती कोण आहेत?
अत्यंत गरिबी, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या आणि लवकर लग्न यामुळे सिंधुताई चौथी इयत्ता यशस्वीपणे उत्तीर्ण झाल्यानंतर औपचारिक शिक्षण सोडावे लागले. सिंधुताई सपकाळ यांचे वयाच्या १२ व्या वर्षी त्यांच्यापेक्षा २० वर्षांनी मोठे असलेल्या श्रीहरी सपकाळ यांच्याशी लग्न झाले.
३) सिंधुताई सपकाळ आता कुठे आहेत?
पुणे जिल्हा प्रशासनाचे वरिष्ठ अधिकारी आणि सर्व स्तरातील हजारो नागरिकांच्या उपस्थितीत महानुभाव पंथाच्या प्रथेनुसार तिच्यावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले. सपकाळ यांना त्यांच्या कार्यासाठी २०२१ मध्ये पद्मश्रीसह ७०० हून अधिक पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले.
४) सिंधुताई सपकाळ यांनी पैसे कसे कमवले?
सिंधुताई सपकाळ यांनी आपल्या आश्रमासाठी पैसा गोळा करण्यासाठी वेगवेगळी गावे आणि शहरे फिरली. अनेकवेळा तिला निधीअभावी पुढच्या जेवणासाठी झगडावे लागले. पण सिंधुताई कधीच थांबल्या नाहीत. आजपर्यंत त्यांनी १२०० हून अधिक अनाथ मुलांना दत्तक घेऊन त्यांचे पालनपोषण केले आहे.
५) सिंधुताई सपकाळ यांची संघर्षगाथा काय आहे?
सिंधुताई सपकाळ ज्यांना तिची अनेक मुले प्रेमाने माई म्हणतात. तिने हजारो अनाथ मुलांची काळजी घेतली, ८४ आदिवासी गावांच्या पुनर्वसनासाठी लढा दिला आणि पीडित आदिवासी जमातींमधील सर्व अनाथ मुलांना चांगले जीवन देण्यासाठी दत्तक घेतले.
६) सिंधुताई सपकाळ यांचे गाव कोणते?
तिचा जन्म १४ नोव्हेंबर १९४८ रोजी महाराष्ट्रातील वर्धा जिल्ह्यातील पिंप्री मेघे या गावी अभिमानजी साठे या व्यवसायाने गुराखी असलेल्या व्यक्तीच्या घरी झाला. एक अवांछित मूल असल्याने तिला ‘चिंधी’ (फाटलेल्या कापडाचा तुकडा) असे टोपणनाव देण्यात आले.
७) सिंधुताई सपकाळ यांना का पुरले?
सिंधुताई सपकाळ यांनी महानुभाव पंथाची दीक्षा घेतली होती. त्या पंथात मृत्यूनंतर दफन करण्याची परंपरा आहे. या पंथाच्या परंपरेनुसार त्यांचे अंत्यसंस्कार व्हावेत, अशी सिंधुताईंची इच्छा होती. त्यामुळेच त्याच्या मृतदेहावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले.
८) सिंधुताई सपकाळ यांचा प्रसिद्ध संवाद कोणता?
“एक फूल होतं पण मला त्याचा वास येत नव्हता, पाऊस पडला पण मी भिजले नाही, चंद्र चमकत होता पण मला आंघोळ करता आली नाही!” सिंधुताईंनी त्यांच्या जीवनाचे वर्णन करताना सांगितलेल्या या ओळी आहेत.
९) सिंधुताई सपकाळ यांची भूमिका कोणी केली होती?
तेजस्विनी पंडित हिची मुख्य भूमिका असलेला हा मराठी भाषेतील चित्रपट आहे. नुकतेच निधन झालेल्या पद्मश्री सिंधुताई सपकाळ (माई) यांच्या जीवनाला हा चित्रपट आहे. संकुचित समाजव्यवस्थेने तिला दिलेला संघर्ष पाहण्यासाठी हा चित्रपट अवघड आहे.
१०) सिंधुताई सपकाळ या चित्रपटाचे परीक्षण काय आहे?
संकुचित समाजव्यवस्थेने तिला दिलेला संघर्ष पाहण्यासाठी हा चित्रपट अवघड आहे. ति आईमध्ये किंवा तिच्या पतीमध्ये प्रेम शोधत नाही. ज्याची तिला इच्छा होती, तिने सर्व अडचणींना तोंड दिले आणि हजारो अनाथ मुलांची आई आणि संरक्षक बनण्यासाठी तिचे दुःख सहन केले.
मित्रानो, आज आपण “sindhutai sapkal information in marathi” या लेखातून सिंधुताई सपकाळ यांची माहिती समजून घेण्याचा प्रयत्न केला. तुम्हाला हा लेख कसा वाटला ते कमेंट करून नक्की कळवा.
आपण हे पण वाचू शकता…